माझे गिर्यारोहणाचे प्रशिक्षण

बारावीच्या परिक्षा संपल्यानंतर उन्हाळ्याच्या सुट्ट्यांसाठीचा कार्यक्रम बारावीचा अभ्यास सुरु असतानाच ठरला होता. मुळशीतील भरे सारख्या एका अत्यंत छोट्या गावातुन कुणी मुलगा चक्क एक महिन्यासाठी हिमालयात जाईल असे कुणालाही वाटले नसावे तेव्हा. बाबुजी अजुनही मला हिमालयात पाठवायला तयार नव्हते, शेवटी एकुलता एक मुलगा इतक्या दुर हिमालयात पाठवायचा म्हणजे त्यांच्यासाठी कठीणच होते. त्यांना समजावुन सांगण्याइतकी हिम्मत तेव्हा माझ्यात नव्हती. बाबुजींनी एकदा ‘नाही’ असे म्हंटले की त्याला प्रत्युत्तर करणे म्हणजे खुप मोठा पराक्रम होता, त्यातही त्यांचा मुड असेल नसेल ऐकुण घेण्यासारखा तर काम जाम बिघडणार होते. खुप लहान असताना एकदाच एक कानशिलात खाल्ली होती तेव्हा पासुन त्यांच्यापुढे बोलणे अशक्यच होते.

अश्यावेळी सपकाळ सरांनी हे काम करण्यासाठी पुढाकार घेतला. एकदा शाळा संपवुन ते घरी येऊन आई-बाबुजींशी बोलले व बाबुजींकडुन माझ्या या प्रशिक्षणासाठी होकार मिळवुन दिला मला.

प्रशिक्षणासाठी शारिरीक तयारी परिक्षा झाल्यावर सुरु केली. मुलखेडच्या खंडोबा डोंगरावर दररोज चढाई सुरु झाली. पाठीवर पंधरा किलो वजन घेऊन, वजन म्हणजे चक्क दगडच भरायचो सॅक मध्ये मी; मी सराव सुरु केला. सोबत आर्थिक तरतुद करण्यासाठी मुळशीतील विविध गावांच्या यात्रांमध्ये पान-सुपारीचे दुकान लावण्याचा सपाटा देखील सुरु केला. बाबुजींकडुन निम्मी अधिक रक्कम मिळाली आणि उरलेली जवळजवळ आठ हजार रुपयांची कमाई मी गावागावांच्या यात्रांमध्ये दुकान लावुन केली. भुगाव, पिरंगुट, दारवली, मुगावडे, रिहे, कोंढावळे अश्या आठ गावांमध्ये दुकान लावले होते.

प्रत्यक्ष प्रशिक्षणासाठी पुणे स्टेशन हुन दिल्लीला आणि पुढे बस ने उत्तरकाशी ला प्रवास केला. माझ्या सोबत आणखीही चार-पाच जण पुण्याहुन होते. पुण्यातीलच नव्हे तर संपुर्ण कोर्ससाठी आलेल्या प्रशिक्षणार्थींमध्ये मीच वयाने सर्वात लहान होतो. भारत भरातुन जमलेली दीड-दोनशे तरुण पोरे, सैनिक, सैन्य अधिकारी आणि परदेशातील दोन तरुण देखील होते या कोर्स मध्ये. याच कोर्स मध्ये मला एनडीये, नेव्ही मधील अधिकारी असलेले तरुण प्रथमच भेटले. मी ज्या ग्रुप मध्ये होतो त्या ग्रुपचा लीडर हा एक एनडीये तुन पास आऊट झालेला तरणाबांड, मजबुत, देखणा लेफ्टनंट होता, त्याचे नाव व्ही रवी. रवीच्या व्यक्तिमत्वाचा माझ्यावर तेव्हा खुपच जास्त प्रभाव पडला. एनडीये मध्ये मलाही जाता येईल हे या प्रशिक्षणात समजले, त्यापुर्वी एनडीये म्हणजे काय ते केवळ चांदणी चौकातला एनडीयेचा बोर्ड एवढेच माहिती होते. श्रीवास्तव नावाचा एक नौदलातील अधिकारी देखील आमच्यासोबत प्रशिक्षणामध्ये होता. प्रशिक्षण भलतेच अवजड होते. रोज अगदी घामाघुम होऊन जायचो, पाठीवरचे ओझे दिवसेंदिवस वाढतच होते.

किमान १५ ते वीस किमी ची पायपीट करीत आम्ही रॉक क्लाईंबिंगचे प्रशिक्षण घेण्यासाठी पोहोचायचो, तेही पाठीवर भयंकर ओझे घेऊन. नंतर नंतर समजले की हे ओझे अजुनच वाढणार होते. कारण रॉक क्लाईंबिंगचे ट्रेनिंग झाल्यावर पुढील ट्रेनिंग बर्फावरील विविध कौशल्यांचे होते. बर्फ म्हणजे डोंगरावर पांढरा दिसतोना तो मऊ, थंड बर्फ. दिसायला सुंदर असतो पण त्यातुन मैलोंमैल चालणे म्हणजे अक्षरशः जीव घेणारे असते. याचा अनुभव मला आला तो स्नो ट्रेनिंगला पोहोचतानाच. मुख्य रस्त्यावर आम्हाला बसेस मधुन सोडले आणि पुढे आम्हाला ‘तेल’ नावाच्या बेस कॅम्पला जायचे होते. हा ट्रेक म्हणजे तीसेक किमी ची फक्त चढाईच. बेस कॅम्प ला पोहोचे पर्यंत अक्षरशः ‘तेल’ निघाले सर्वांचे. मी वयाने सर्वात लहान, हाडे कोवळी, अंगावर मास, मसल्स नाहीत, माझे तर बॅंडच वाजले. तेल कॅम्प ला पोहोचलो तसा मी कोसळलोच. आमच्या ग्रुपचा साठीचा मोठा तंबु आम्हालाचा लावायचा होता. बर्फवृष्टी सुरु असतानाचा तंबु लावण्याची कसरत सर्वांनी केली. मला फार काम पडायचे नाही तरीही मी पुढे पुढे करायचो. पण हे पुढे पुढे करणे , आणि तेल पर्यंतचा तेल काढणारा बर्फातील ट्रेक यमुळे मी थकुन गेलो. एवढ्यात फॉल-इन ची शिट्टी वाजली. मी लहान आहे, दमलो आहे असे सांगुन सहानुभूती मिळविण्याचा मी प्लान केला आणि थोडा वेळ टेंट मध्येच पडून राहिलो, बाहेर फॉल-ईन झाले, पुढील टास्क सांगण्यास सुरुवात झाली, घोषणा ऐकु येऊ लागल्या. पंधरा मिनिटांचा उशिर झाला असावा मला. मी हळुच रांगेत सर्वाम्च्या मागे उभा राहिलो. मला वाटले कुणी पाहणार नाही मला पण आमची ग्रुप प्रशिक्षक डी बी पुन सरांनी मला हेरलेच. सर्वांच्या समोर बोलावले आणि त्या कडाक्याच्या थंडीत, आधीच थरथर कंप सुटलेल्या माझ्या हाताच्या बोटांवर मला डिप्स मारण्याची शिक्षा दिली. शिक्षा कुठली ती ती तर सजा होती. एकेका डिप्स सोबत मनातल्या मनात मी सपकाळ सरांच्या नावाने खडे फोडले. कुठून दुर्बुध्दी सुचली आणि या ट्रेनिंगला आलो म्हणुन स्वतःलाच शिव्या देऊ लागलो. त्या थंडीतही डिप्स मारताना डोळ्यांतुन पडणारे पाण्याचे थेंब तिथल्या बर्फाला वितळवीत असताना मी पाहिले. पुन सरांना काही दया आलीच नाही. किती डिप्स मारुन घेतले नीटसे आठवत नाही पण एकेक ‘जोर’ मारण्यासाठी लागणारा वेळ मला युगापेक्षाही मोठा वाटत होता.

कसेबसे स्नो-क्राफ्ट पुर्ण झाले, आईस क्राफ्ट झाले, असे पंधरा दिवस बर्फात आम्ही राहिलो. सर्वात शेवटचा कार्यक्रम तो म्हणजे हिमशिखरांवर चढाई करीत जास्तीत जास्त उंची गाठायची. याला हाईट गेन असे म्हणतात. हाईट गेन म्हणजे एक प्रकारे शिकलेल्या सर्व कौशल्यांची परिक्षाच होय. सकाळचे सर्व कार्यक्रम उरकुन आम्ही पाठीवरच्या सॅक भरु लागलो. सर्व जण तयार झाले. मी झालो माझी सॅक घेऊन. आणि इतक्यात एक गडबड झाली. माझ्या पोटात खळगा पडला आणि मी पोट धरुन खाली बर्फात पडलो. बाकीच्यांनी उठवले मला, काय होतेय हे समजे पर्यंत अंगातुन घामाच्या धारा निघु लागल्या होत्या आणि त्याच अवस्थेत मला जुलाब झाला. एकच नाही तर पुढील जवळजवळ तासभर मी अनेकदा शौचास गेलो आणि प्रत्येक वेळी शरीरातील ऊर्जा कमीकमी होत गेली. पुन सरांनी निर्णय घेतला की मला न घेताच हाईट गेन करायला जायचे. मला सलाईन लावले गेले, सर मला सांगायला आले जी तु इथेच थांब, तुला जमणार नाही. मी पुन्हा ढसाढसा रडलो, आणि मला यायचेच आहे असे सांगितले. कारण हा परिक्षेचा क्षण होता. खडतर प्रशिक्षण मी किती आत्मसात केले त्याची परिक्षाच मी देऊ शकणार नव्हतो. फार वाईट वाटत होते, पण सरांच्या निर्णयापुढे मी काहीच करु शकलो नाही.

हाईट गेन झालं (मी सोडुन सर्वांच), बेस कॅम्प हुन आम्ही सारे इन्स्टीट्युट मध्ये म्हणजे उत्तरकाशीला आलो. शेवटच्या दोन दिवसांतील काही सोपस्कार उरकले. आता थोडा निवांत पणा होता. पुण्या-मुंबईच्या माझ्या सोबत असणा-या सर्वच जणांनी माझ्या ‘हाईट गेन’ न होण्यामुळे मला ‘ए’ ग्रेड मिळणार नाही अश्या चर्चा सुरु केल्या. ते सर्व मी ऐकुण मी अजुनच खिन्न व्हायचो. त्यांचे ही बरोबरच होते म्हणा.. असो

कोर्स संपवुन मी घरी आलो. दोन महिन्यांनी पोस्टाने माझे प्रशिक्षणाचे प्रमाणपत्र घरी आले. भयंकर कुतूहलाने मी ते उघडले आणि माझे पहिले लक्ष गेले ते मला मिळालेल्या ग्रेड कडे.

नंतर मला समजले की आम्ही पुण्यातुन जे काही चारपाच जण गेलो होतो त्यांपैकी कदाचित केवळ मी एकटाच होतो ज्याला ती अभिमानाने मिरवता येईल अशी ग्रेड मिळाली. आणि हे देखील समजले की परिक्षा नक्कीच मह्त्वाची असते पण त्याहीपेक्षा महत्वाचे असते प्रशिक्षणात स्वतःचे १००% देणे.